શા માટે ભારતની વસ્તી ગણતરીનું કામ અટકી ગયું છે, તે પણ 2021 સુધી મુલતવી રાખવામાં આવ્યું હતું... હવે સમસ્યા ક્યાં છે?
શા માટે ભારતની વસ્તી ગણતરીનું કામ અટકી ગયું છે, તે પણ 2021 સુધી મુલતવી રાખવામાં આવ્યું હતું... હવે સમસ્યા ક્યાં છે?
1872 માં દેશમાં પ્રથમ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવામાં આવી હતી. આ પછી, આ કસરત દર 10 વર્ષે થવા લાગી. 150 વર્ષમાં આ પહેલીવાર છે જ્યારે વસ્તી ગણતરીમાં આટલો વિલંબ થઈ રહ્યો છે. વર્ષ 2021 માં યોજાનાર સર્વે કોવિડને કારણે મોકૂફ રાખવામાં આવ્યો હતો, જે બે વર્ષ પછી પણ થઈ શક્યો ન હતો. જાણો શા માટે વસ્તી ગણતરી મહત્વપૂર્ણ છે અને તેમાં વિલંબની આડ અસરો શું છે
વસ્તી ગણતરી શું છે?
- વસ્તી ગણતરી એ વસ્તી સંબંધિત આંકડાકીય માહિતી એકત્રિત કરવા, સંકલન કરવા, વિશ્લેષણ કરવા, મૂલ્યાંકન કરવા, પ્રકાશિત કરવા અને પ્રસારિત કરવાની પ્રક્રિયા છે.
- વસ્તી ગણતરી દર 10 વર્ષના અંતરાલ પર હાથ ધરવામાં આવે છે.
- તેની શરૂઆત સૌપ્રથમ 1872માં બ્રિટિશ વાઇસરોય લોર્ડ મેયો દ્વારા કરવામાં આવી હતું. પ્રથમ સંપૂર્ણ વસ્તી ગણતરીની શરૂઆત 1881માં થઈ હતી.
- 2021 સુધીમાં, ભારતની દશવાર્ષિક વસ્તી ગણતરી 16 વખત હાથ ધરવામાં આવી છે.
- 1949 પછી, તે ગૃહ મંત્રાલય હેઠળના ભારતના રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને સેન્સસ કમિશનર દ્વારા હાથ ધરવામાં આવી છે.
- 1951થી તમામ વસ્તીગણતરી 1948ના સેન્સસ ઓફ ઈન્ડિયા એક્ટ હેઠળ હાથ ધરવામાં આવી હતી.
- છેલ્લી વસ્તી ગણતરી 2011માં યોજાઈ હતી, જ્યારે આગામી 2021 માં યોજાવાની હતી. પરંતુ તે COVID-19 મહામારીને કારણે મોકૂફ રાખવામાં આવી હતી.
- વસ્તી ગણતરીમાં, શિક્ષણ, SC/ST, ધર્મ, ભાષા, લગ્ન, પ્રજનનક્ષમતા, વિકલાંગતા, વ્યવસાય અને વ્યક્તિઓના સ્થળાંતર જેવા વસ્તી વિષયક અને વિવિધ સામાજિક-આર્થિક પરિમાણો પર ડેટા એકત્રિત કરવામાં આવે છે.
- 2011માં પ્રથમ વખત બાયોમેટ્રિક માહિતી એકત્રિત કરવામાં આવી હતી.
એડયુકેશન news
ગુજરાત માં કાયમી ભરતી માટે ટેટ ટાટ ઉમેદવારો કાલે કરશે ગાંધીનગર માં આંદોલન
વસ્તી ગણતરી અંગે હજુ સુધી કોઈ તારીખ જાહેર કરવામાં આવી નથી.
- કેન્દ્રએ વર્ષ 2019માં વસ્તી ગણતરીને લઈને બજેટ બહાર પાડ્યું હતું. આ ઉપરાંત, આ માટે 3.25 મિલિયન લોકોની નિમણૂક પણ કરવામાં આવી હતી. વર્ષ 2021ની વસ્તી ગણતરી બાદ આંકડાઓ ઉપલબ્ધ થશે તે નક્કી હતું, પરંતુ આ દરમિયાન કોરોના મહામારી ફેલાઈ ગઈ.
- હવે થોડા સમયમાં લોકસભાની ચૂંટણી યોજાવાની છે. દરમિયાન, વસ્તી ગણતરીની કામગીરી લગભગ સ્થગિત કરી દેવામાં આવી છે. આવું પહેલીવાર બન્યું. અગાઉ, ઘણી કટોકટીઓ દરમિયાન પણ, વસ્તી ગણતરી થોડી આગળ-પાછળ થઈ હતી, પરંતુ તે અટકી ન હતી.
વસ્તી ગણતરી શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે?
- વસ્તી ગણતરી એ આધુનિક અર્થતંત્રમાં સત્તાવાર આંકડા અને નીતિ ઘડતર માટેનો પાયારૂપ ડેટાબેઝ છે.
- વસ્તી વિષયક માહિતી, આર્થિક પ્રવૃત્તિ, સાક્ષરતા અને શિક્ષણ, આવાસ અને ઘરગથ્થુ સુવિધાઓ, શહેરીકરણ, પ્રજનનક્ષમતા અને મૃત્યુદર, SC અને ST, ભાષા, ધર્મ, સ્થળાંતર, અપંગતા અને અન્ય ઘણા સામાજિક-સાંસ્કૃતિક અને વસ્તી વિષયક ડેટા ઉપલબ્ધ થાય છે.
- સંસદ/વિધાનસભા/પંચાયતો અને અન્ય સ્થાનિક સંસ્થાઓના મતવિસ્તારોનું સીમાંકન/આરક્ષણ પણ વસ્તી વિષયક માહિતીના આધારે કરવામાં આવે છે.
- વસ્તી ગણતરી એ દેશની પ્રગતિની સમીક્ષા કરવા, સરકારની યોજનાઓ પર દેખરેખ રાખવાનો આધાર છે.
- તે આયોજન અને સમસ્યાઓનું નિરાકરણ અને ખામીઓને સુધારવા માટેના માર્ગો પૂરા પાડે છે. સરકાર વસ્તી ગણતરીના આંકડાઓના વિશ્લેષણ મુજબ ભવિષ્ય માટે નીતિઓ બનાવે છે.
- વાસ્તવિક લાભાર્થીઓની ઓળખ કરવા તેનો ડેટા મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
તાજેતરની સ્થિતિ શું છે?
- વસ્તી ગણતરીનું કામ એપ્રિલ 2020 માં શરૂ થવાનું હતું, જે કોવિડને કારણે મુલતવી રાખવામાં આવ્યું હતું. હિંદુએ ભારતના એડિશનલ રજિસ્ટ્રાર જનરલને ટાંકીને જણાવ્યું હતું કે ઑક્ટોબર 2024 પહેલાં વસ્તી ગણતરી થવાની શક્યતા નથી. તેનું કારણ પણ ટૂંક સમયમાં યોજાનારી લોકસભાની ચૂંટણી છે.
દેશમાં વસ્તી ગણતરી શા માટે જરૂરી છે?
વસ્તી ગણતરીમાં શું થાય છે?
- વિશ્વના લગભગ તમામ દેશોમાં દર દાયકામાં જોવામાં આવે છે કે એક વિસ્તારમાં કેટલા લોકો રહે છે. આર્થિક અને ધાર્મિક-સામાજિક સ્થિતિ જેવી બીજી ઘણી પેટર્ન પણ આમાં જોવા મળે છે. તે એ પણ દર્શાવે છે કે કેટલા લોકો તેમના સ્થાનોથી સ્થળાંતરિત થયા. ભાષા, સંસ્કૃતિ, સાક્ષરતા, વિકલાંગતા, ઉંમર, લિંગ જેવી બાબતો પણ તેમાં જોવા મળે છે.
- દેશની વસ્તી ગણતરી સેન્સસ એક્ટ-1948 હેઠળ હાથ ધરવામાં આવે છે. આ તમામ અહેવાલો ગૃહ મંત્રાલય હેઠળ આવતા રજિસ્ટ્રાર જનરલ અને સેન્સસ કમિશનર (ORGI)ની ઓફિસ પાસે રહે છે.
વસ્તી ગણતરી કેવી રીતે હાથ ધરવામાં આવે છે?
- આ એક વિશાળ કવાયત છે, જેમાં લાખો નિરીક્ષકો ઘરે ઘરે જઈને વાત કરે છે.
- તેઓ જે ફોર્મ ભરે છે તે ડેટા પ્રોસેસિંગ સેન્ટરને મોકલવામાં આવે છે.
- તેના પૃથ્થકરણ પછી મળેલ સંયુક્ત ડેટા દેશના વહીવટીતંત્ર અને નીતિ ઘડવૈયાઓ માટે ઉપયોગી છે.
- આ ડેટાની મદદથી જ સરકાર રાજ્યને બજેટ ફાળવે છે.
- જો કોઈ વિસ્તારની વસ્તી વધારે હોય તો મતવિસ્તારની સીમા અલગ રીતે નક્કી કરવામાં આવે છે.
- શાળાઓ અને સરકારી હોસ્પિટલો પણ આ રીતે બનાવવામાં આવી છે.
- આ સાથે વૈશ્વિક થિંક ટેન્ક અને આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓ પણ જોવામાં સક્ષમ છે કે કોઈ ચોક્કસ દેશ ચોક્કસ દિશામાં આગળ વધી રહ્યો છે કે નહીં.
વસ્તી ગણતરીમાં વિલંબને કારણે કઈ મુશ્કેલીઓ ઊભી થઈ શકે?
વસ્તી ગણતરીમાં વિલંબ કેમ?
વહીવટી સીમાઓનું સીમાંકન : ધારાધોરણો મુજબ, વહીવટી એકમો જેમ કે જિલ્લાઓ, ઉપ-જિલ્લાઓ, તાલુકાઓ વગેરેની સીમાઓ સ્થિર થયા પછી ત્રણ મહિના બાદ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરી શકાય છે.
COVID-19 મહામારી : વિલંબ માટેના સત્તાવાર કારણ તરીકે મહામારીને ગણવામાં આવે છે.
CAA, NRC મુદ્દો : કેન્દ્ર સરકારે જાહેર કર્યું હતું કે 2021ની વસ્તી ગણતરીનો ઉપયોગ અખિલ ભારતીય NRC બનાવવા માટે કરવામાં આવશે. કેન્દ્રએ હજુ સુધી નાગરિકતા સુધારા કાયદા (CAA) માટે નિયમો ઘડવાના બાકી છે.
રાજકીય ઇચ્છાશક્તિનો અભાવ : કેન્દ્ર સરકારે વસ્તી ગણતરીની કામગીરીને પાટા પર લાવવા માટે કોઈ તાકીદ દર્શાવી નથી. જ્યારે વિલંબ વિશે પ્રશ્ન કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે વસ્તી ગણતરી ક્યારે થઈ શકે છે તે સ્પષ્ટ કરવાનો ઇનકાર કરે છે.
- આમાં સૌથી મહત્વની બાબત છે બજેટ ફાળવણી. કોઈપણ સરકારી યોજના કે યોજના આને ધ્યાનમાં રાખીને કામ કરે છે. જો વાસ્તવિક ડેટા અપડેટ કરવામાં નહીં આવે તો ઘણા પરિવારો એવા હશે જેઓ સરકારી સુવિધાઓનો લાભ મેળવી શકશે નહીં. સરકાર હજુ પણ વર્ષ 2011 મુજબ સંસાધનો આપી રહી છે, જેના કારણે કરોડો લોકો ઘણી મહત્વની યોજનાઓથી વંચિત રહી શકે છે. આનાથી સૂચિત મહિલા અનામતને પણ અસર થશે.
નવી વસ્તી ગણતરીમાં શું અલગ હશે?
- વર્ષ 2021ની સૂચિત વસ્તીગણતરી વિશે એવું કહેવામાં આવી રહ્યું હતું કે તે ડિજિટલ હશે. આ ઉપરાંત, ટ્રાન્સજેન્ડરો માટે પણ એક અલગ કૉલમની વાત કરવામાં આવી હતી. આ પહેલા માત્ર પુરૂષો અને મહિલાઓની જ ગણતરી થતી હતી.
- જો કે, અમેરિકાએ પણ કોવિડ દરમિયાન પ્રથમ વખત ડિજિટલ વસ્તી ગણતરીનું સર્વેક્ષણ કર્યું હતું. આ પછી યુકે અને પછી ચીને પણ ડિજિટલ સર્વે કર્યો. સંયુક્ત રાષ્ટ્રના આંકડા વિભાગે કહ્યું હતું કે કોવિડને કારણે 18 દેશોએ તેમની વસ્તી ગણતરી વર્ષ 2021 સુધી મુલતવી રાખી હતી, જ્યારે કેટલાક દેશોએ આ બાબતને વર્ષ 2022 સુધી મુલતવી રાખી હતી. ભારતે સર્વે મુલતવી રાખ્યો છે, પરંતુ હજુ સુધી કોઈ નવી તારીખ જાહેર કરવામાં આવી નથી.
ડિજિટલ વસ્તી ગણતરી શું છે?
- જેમાં વસ્તીગણતરી લેનારા ઘરે-ઘરે જશે પરંતુ હાથથી ફોર્મ ભરવાને બદલે સ્માર્ટફોન અને ટેબલેટ પર વિગતો ભરવામાં આવશે. આ તમામ માહિતી પોર્ટલ પર જશે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું હતું કે સ્વ-ગણતરીનો વિકલ્પ પણ હશે, એટલે કે લોકો પોતાની માહિતી દાખલ કરીને તેમની માહિતી સબમિટ કરી શકશે. આ માટે તમારે તમારો મોબાઈલ નંબર એન્ટર કરીને સેન્સસ પોર્ટલ પર લોગીન કરવું પડશે. સ્વ-ગણતરી ડેટા આપમેળે ઑનલાઇન સમન્વયિત થશે. આ પ્રક્રિયા ઘણી ઝડપી હશે.
💙WhatsApp ગ્રુપ જોડાઓ અહીંયા જોડાઓ |
